مقدار خواب: 
رطوبت مغز و خواب با هم ارتباط مستقیم دارند. یعنی هرچه رطوبت مغز بیشتر باشد، خواب نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس. اما باید گفت مقدار خواب مناسب بستگی به فرد دارد؛ یعنی وابسته به خصوصیات فردی هرکس مانند مزاج، سن و درجه‌ی معنوی اوست ولی در حالت کلی میانگین مدت زمان خواب ۶ الی۷ ساعت در شبانه روز است. برخی می‌گویند نشانه‌ی دیگری نیز برای کافی بودن مقدار خواب وجود دارد؛ به این صورت که هرگاه شما به طور طبیعی و خودکار (نه بر اثر عوامل خارجی مثل صدای شدید) بیدار شُدید این حاکی از مقدار مناسب خواب و کافی بودن آن برای شما است.
زمان خواب: 
زمان یکی از چهار بعد هر ماده است که رعایت آن در هر کاری از جمله خواب باعث بهبود کیفیت آن گردیده و عدم توجه به آن مانع کسب بهره‌ی کامل از آن فعالیت می‌شود.
همانطور که در گذشته گفته شد، در عالم ماده همه چیز از جمله ساعات روز دارای مزاج بوده و آگاهی از این مطلب موجب بهبود فعالیت‌های روزانه از جمله خواب می‌شود. مزاج اول صبح: گرم و تر، ظهر: گرم و خشک، عصر: سرد و خشک و شب: سرد و‌تر است. تأثیرات کیهانی و کهکشانی بر بدن انسان موجب می‌شود تا خواب‌‌های انسان در زمان‌های مختلف کیفیت متفاوتی از هم داشته باشند، مثلاً زمان‌هایی هست که هر یک ساعت خوابیدن در آن زمان‌ها، برابر با ۴ ساعت خوابیدن است، یعنی از کیفیت بالایی برخوردار است و بدن به اندازه‌ی چهار ساعت خواب بهره‌مند می‌شود و در عوض زمان‌هایی هم هست که یک ساعت خوابیدن در آنها حتی به اندازه‌ی ۱۵ دقیقه خواب هم مفید نیست و در طولانی مدت نیز موجب امراض جسمی همچون ضعف چشم و اعصاب، ضعف قوای مغز، کوتاهی عمر و… می‌گردد. بنابراین توجه به زمان خواب یکی از عوامل مهم و مؤثر در کیفیت خوابِ متعادل و دیدن رؤیاهای
صادقه است. مطالب مربوط به زمان‌های خوابیدن را در دو بخش زمان‌های مناسب و زمان‌های نامناسب بیان می‌کنیم.

الف) زمان‌های نامناسب خواب: 
۱- خواب سحر: سحر از حدود یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح شروع می‌شود و با اذان صبح به پایان می‌رسد. بیدار بودن در این زمان علاوه بر فواید طبی بر جسم انسان، تأثیرات زیادی بر رشد روحی و معنوی او دارد تا جایی که تمام عرفا و بزرگان، رشد عقلانی و روحانی خود را حاصل بیداری و مناجات در این زمان می‌دانند. در احادیث معصومین  نیز به اهمیت بیداری در این زمان اشاره شده است، حضرت امام علی  می‌فرمایند: «خوابیدن قبل از نماز صبح پریشانی و فقر می‌آورد» به گفته‌ی یکی از حکماء تمام موجودات زنده (به غیر از سگ که شب را بیدار بوده و تا صبح نگهبانی می‌دهد) در این ساعت از شبانه روز بیدارند. امام باقر  می‌فرمایند:  إیَّاکَ وَ النَومَ بَینَ صَلَوهِ اللَّیلِ وَ الصُّبحِ دلیل علمی این مطلب از این قرار است که وقتی پس از نیمه شب می‌خوابید ظاهر بدن سرد و دمای محیط هم سرد است و سردی خیلی زیاد می‌شود. بنابراین برخاستن از خواب پس از نیمه شب برای رفع این سردی شدید، مفید بوده و موجب تعدیل دمای بدن می‌گردد. همچنین آن ساعات، زمان سکوت و آرامش است که در دیگر زمان‌ها نمی‌توان این آرامش را یافت. در روایات نیز خواص زیادی برای برخاستن در این ساعات و اقامه نماز شب همچون زیبایی صورت، نورانیت چهره و… آمده است. امام رضا  نیز می‌فرمایند:عَوِّد نَفسَکَ القُعُود مِن اللَیلِ سَاعَه . پروردگار جهانیان در کتاب آسمانی خود قرآن مجید می‌فرماید:  یا أَیهَا الْمُزَّمِّلُ، قُمِ اللَّیلَ إِلَّا قَلِیلًا، نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا، أَوْ زِدْ عَلَیهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا، إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیکَ قَوْلًا ثَقِیلًا، إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیلِ هِی أَشَدُّ وَطْئًا وَ أَقْوَمُ قِیلًا، إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا .
۲- خواب عِیلُولِه: فاصله‌ی زمانی بین اذان صبح تا طلوع خورشید را بین الطلوعین و خواب در این زمان را خواب عیلوله می‌گویند. عیلوله از ماده‌ی «عَلَلَ» و به معنای مرض است، زیرا خواب در این زمان بیماری زا است. از امام صادق  نقل شده است: «خواب بامداد شوم و مانع روزی است. چهره را زشت و رنگ آن را زرد می‌گرداند. پس مبادا که در این زمان بخوابید.» احادیث و اخبار رسیده از معصومین حکایت از تقسیم روزی مادی و معنوی هر روز در این زمان دارند و اینکه هر کس در این زمان – که زمان نزول فرشته‌هاست – بخوابد از دریافت رزق کامل خود و برکات معنوی این زمان محروم می‌شود. حضرت امام سجاد  به ابوحمزه ثمالی فرمودند: « قبل از طلوع آفتاب نخواب که من این کار را از تو نمی‌پسندم. زیرا که حق تعالی روزی بندگان خود را در این زمان قسمت می‌نماید و هرکه این ساعت را خواب باشد از روزی محروم می‌گردد» . امام صادق  نیز می‌فرمایند: «منّ و سلوی (مرغ بریان و ترنجبین) در این زمان بر بنی‌اسرائیل نازل می‌شده است. هرکه در خواب بود بهره‌ی او نازل نمی‌شد» .
۳- خواب فیلوله: خواب فیلوله که خواب ضعف و سستی است، به خواب اول روز (بعد از طلوع خورشید) گفته می‌شود. امام باقر  می‌فرمایند: النَّومُ اَوَّلُ نَهَارٍ خرقٌ . زیرا موجب سردی ظاهر بدن می‌شود لذا فرد در طول روز کسل است و شور و نشاط کافی جهت انجام فعالیت‌های روزانه‌ی خود را ندارد. همان بحرانی که انسان‌های امروزی در اثر بی‌توجهی به این‌گونه دستورات طبی و روانشناسی اسلام گرفتار آن شده‌اند.
۴- خواب حیلوله: خواب بعد از ظهر را خواب حیلوله می‌گویند. حیلوله یعنی حایل میان انسان و نماز ظهر و عصر، که پس از نماز اشکالی ندارد. زیرا سردی خواب گرمی مزاج روز را تعدیل می‌کند.
۵- خواب غیلوله: خوابیدن حدود نیم ساعت قبل از غروب را غیلوله می‌گویند. این خواب موجب هلاکت انسان می‌باشد. امام باقر  نیز در حدیثی می‌فرمایند: النَّومُ بَعدَ العَصرِ حَمقٌ . زیرا مزاج عصر سرد و خشک است و با خوابیدن سردی افزایش می‌یابد.
۶ – خواب بین العشائین: خواب از اذان مغرب تا زمان عشاء (حدود دو ساعت بعد از اذان مغرب) مناسب نیست. امام باقر  در این رابطه می‌فرمایند: النوم بین العشائین یحرم الرزق . امیرالمؤمنین علی  نیز می‌فرمایند: «خوابیدن قبل نماز عشاء پریشانی و فقر می‌آورد» باقیمانده‌ی رزق هر فرد (از بین الطلوعین) در این زمان تقسیم می‌شود.
۷- خواب ایام الله: خوابیدن در ایام‌الله (مثل شب نیمه‌ی شعبان، لیالی قدر و…) که در احادیث معصومین  تأکید زیادی بر بیداری و احیاء آنها شده است نیز مضرات فراوانی دارد که در صورت عدم توجه و دقت به آن، می‌تواند انسان را دچار انواع گرفتاری‌ها و بیماری‌های جسمی و روحی گرداند.

ب) زمان‌های مناسب خواب: 
۱ – خواب قیلوله: خواب پیش از ظهر (یعنی از حدود نیم ساعت قبل از اذان ظهر تا اذان ظهر) را خواب قیلوله گویند. که بسیار مفید بوده و موجب نشاط و تقویت قوای مختلف بدن از جمله حافظه می‌شود. شخصی نزد پیغمبر اسلام  رفت و سؤال کرد؛ من حافظه‌ای قوی داشتم، ولی اکنون فراموشی بر من غالب شده است، حضرت پرسیدند آیا خواب قیلوله می‌کردی و اکنون آن را ترک نموده ای؟ گفت: بله. سپس حضرت فرمودند: دوباره خواب قیلوله بکن. چون این کار را کرد حافظه‌اش برگشت. امام باقر  درباره‌ی خواب قیلوله می‌فرمایند: النَّومُ القایلۀِ نِعمۀٌ . زیرا گرمی مزاج روز، سردی ظاهر بدن را تعدیل می‌کند.۲ – خواب اول شب: خواب شب به دو بخش تقسیم می‌شود؛ اول، خواب سر شب یعنی بعد از نماز عشاء تا نیمه شب شرعی که بسیار مناسب و هر ساعت آن برابر با دو و نیم تا چهار ساعت است و از نیمه شب شرعی تا یک ساعت به اذان صبح که هر یک ساعت معادل یک ساعت می‌باشد. دوم خواب آخر شب – که در بخش خواب‌های نا مناسب تحت عنوان خواب سحر به آن اشاره شد – یعنی یک ساعت‌و‌نیم قبل از اذان صبح که بیدار بودن در آن زمان بسیار مفید است و موجب رشد ابعادی انسان می‌گردد.

مکان و محیط خواب: 
مکان و محیط خواب باید محیطی آرام و بدون هرگونه صوت و نور باشد. زیرا تمام سلولهای بدن دارای حواس ظاهری می‌باشند. حال اگر شخص محیطی را برای خوابیدن انتخاب کند که دارای نور و صدا است، حاصل آن خوابی خواهد بود که پس از بیدار شدن هنوز در بدن خود احساس خستگی و کوفتگی می‌کند، زیرا هر چند در ظاهر مدتی طولانی را خوابیده است، ولی چون سلول‌های بدن او در اثر نور یا صدا و یا هر عامل دیگری بیدار بوده‌اند، بدنش به خوبی استراحت نکرده است. این امر علت دیگری نیز دارد و آن اینکه ارواح ثلاثه یا همان بخارات هنگام بیداری و فعالیت در سطح بدن است و هنگام خواب به عمق آن می‌رود. واضح است که اگر انسان در محیطی ناآرام بخوابد چه اتفاقی می‌افتد. او از طرفی تلاش می‌کند که بخوابد و از طرفی عوامل خارجی (نور و…) مانع از آن می‌شود. لذا روح بین سطح و عمق بدن در رفت و آمد بوده و به آرامش لازم نمی‌رسد. این حالت را در اصطلاح بد خوابی می‌گویند. بد خوابی یعنی اینکه بدن کاملاً خواب و یا بیدار نباشد، بلکه گاهی خواب و گاهی بیدار است و گاهی در حالتی ما بین این دو می‌باشد.
بد نیست در اینجا به این نکته هم اشاره کنیم که در گذشته بر روی پتوها عکس حیوانات وحشی را می‌بافتند تا با دیدن آنها مقداری ترس خفیف در فرد ایجاد شود. از آنجا که هنگام ترس نیز روح به عمق بدن می‌رود و ظاهر بدن سرد می‌شود، این امر موجب می‌شود تا فرد راحت‌تر بخوابد. اما امروزه با بافتن تصویر گل یا منظره‌هایی با رنگ‌های روشن و مهیج، عکس حالت فوق اتفاق می‌افتد. بد خوابی اثرات منفی زیادی مثل فاسد شدن غذا در بدن را به دنبال دارد. زیرا خواب حرارت را داخل بدن برده و بیداری حرارت را به سطح بدن می‌آورد لذا در این کشمکش طبیعت بدن نمی‌تواند همزمان به این دو حالت بپردازد.
در اتاقی که محل خواب است باید از رنگ‌های سرد مثل آبی و سفید استفاده شود. زیرا همانطور که گفته شد چون مزاج خواب سرد است حالات حاکم بر آن نیز باید سرد باشد و این امر به بهبود آن کمک می‌کند. البته باید گفت که این حالت نباید به حدی باشد که موجب سردی زیاد شود.
مکان‌های مقدس نیز بر خواب تأثیر دارند

 مثلاً بدیهی است خوابیدن در محلی از منزل که در آن نماز می‌خوانید موجب آرامش بوده و خواب را راحت‌تر و اثرات مفید وارد بر آن را بیشتر می‌کند. عکس مطلب فوق نیز صادق است یعنی مکان‌های گناه که محل رفت و آمد شیاطین بوده و مانع از خواب آرام و سود بخش می‌گردند.

کتاب : عالمی که انسان نام گرفت
نویسندگان: سید رسول کاظمیان نژاد , محمد موحدی پور , سید ایمان منبتی

ادامه دارد…